دکتر هرمز میلانیان

دکتر هرمز میلانیان (1316- 21آبان1393)

ارغوان!

شاخه همخون جدا مانده من

آسمان تو چه رنگست امروز؟

آفتابی است هوا؟

یا گرفته است هنوز؟

...

بزرگداشت مقام علمی استاد هرمز میلانیان

دکتر هرمز میلانیان، زبان‌شناس و مترجم آثار مارتینه، چهارشنبه ۲۱ آبان در پاریس درگذشت. دقت و وسواس علمی میلانیان زبانزد بود و دانش وسیعی که در حوزه‌ی زبان‌ و زبان‌شناسی داشت. میلانیان از پیشکسوتان گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران بود و شاگردان بسیاری تربیت کرد. به همت مرکز فرهنگی شهر کتاب و همکاری انتشارات هرمس و انتشارات فرهنگ معاصر، مجلس بزرگداشت مقام علمی میلانیان با حضور اصحاب فرهنگ و زبان‌شناسی و دوستان او در روز سه‌شنبه ۲۷ آبان ساعت ۱۴ تا ۱۶ برگزار می‌شود و دکتر ژاله آموزگار، دکتر محمدرضا باطنی، دکتر هوشنگ رهنما، دکتر کورش صفوی، پیروز سیار و علی‌اصغر محمدخانی درباره‌ی خدمات علمی دکتر میلانیان سخن می‌گویند.

پدرش، حسن میلانیان، فرمانده ناو «پلنگ» بود که در جمله متفقین به ایران (روسها از شمال و انگلیسی‌ها از جنوب) هنگام دفاع از آبادان زخمی شد و پس از انتقال به تهران در سن ۳۸ سالگی درگذشت. مادرش درخشنده شیمی مسئولیت بزرگ کردن و تربیت هرمز و برادر کوچکتر هومان را بر عهده گرفت.

هرمز میلانیان تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران در دبیرستانهای شرف و دارالفنون سپری نمود. علاقه‌ای که به ادبیات به ویژه ادبیات فارسی داشت موجب گردید که پس از دریافت دیپلم متوسطه در رشته ادبی و موفقیت در امتحان ورودی دانشکده ادبیات تهران به سال ۱۳۳۴، در رشته ادبیات فارسی ادامه تحصیل دهد. در سال ۱۳۳۷ پس از اخذ درجه لیسانس در رشته ادبیات فارسی، علاقه‌ای که به آموختن زبانهای بیگانه داشت، وی را مصمم کرد که به تحصیل در رشته «‌زبان‌شناسی» بپردازد با این که تصویر چندان روشنی از این دانش کما بیش نوین نداشت. در شهریور ماه ۱۳۳۹ (۱۹۶۰) شرایط ادامه تحصل در این رشته برای او پیش آمد و به پاریس رفت و از دانشگاه سوربن دکترا گرفت.

هرمز میلانیان، پس از مراجعت از فرانسه به ایران در سال ۱۳۴۴، در «بنیاد فرهنگ ایران»، مسئولیت پژوهش در زمینه تاریخ زبان فارسی را زیر نظر پرویز خانلری بر عهده گرفت. در نیمه دوم سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴ پس از موفقیت در امتحان استادیاری به عنوان استادیار زبان‌شناسی در دانشگاه تهران به استخدام رسمی درآمد. در شهریور ماه ۱۳۴۹ به مدت یک سال تحصیلی، به عنوان استادیار مهمان به دانشگاه ایلینوی در اوربانا برای تدریس زبان فارسی اعزام شد.

پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۵۰، بار دیگر به تدریس در دانشگاه تهران ادامه داد و چند سال بعد به رتبه‌ دانشیاری ارتقا یافت. در طول سال‌های ۵۰ شمسی با فرهنگستان زبان ایران نیز همکاری داشت و در جلساتی از کمیسیون واژه‌گزینی آن شرکت داشت. میلانیان قبل از پیروزی انقلاب به مدت یک سال و نیم به عنوان مدیر گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران انتخاب شد.

هرمز میلانیان سرپرستی پژوهش‌هایی را در زمینه دستور، تلفظ و املای فارسی بر اساس آزمون پاسخگویان فارسی زبان برخوردار از تحصیلات لااقل دبیرستانی را برعهده داشت. همچنین وی در چندین کنگره و همایش تحقیقات ایرانی و نیز زبان‌شناسی عمومی در ایران و خارج از کشور شرکت کرده است. میلانیان، شش ماه پس از انقلاب، برای استفاده از فرصت مطالعاتی که پرونده دانشگاهی آن از مدتها پیش آماده شد، عازم فرانسه گردید و کمی بعد از سوی دانشگاه سوربن به عنوان استاد مهمان برای تدریس زبان، ادبیات و زبان‌شناسی فارسی در آن دانشگاه دعوت شد. این دوره فعالیت از سال ۱۹۷۹ تا سال ۱۹۸۵ بمدت شش سال به طول انجامید و از سال دوم سرپرستی بخش فارسی آن دانشگاه به میلانیان واگذار گردید.

میلانیان در شهریور ماه ۱۳۷۵ (۱۹۹۶) پس از ۱۷ سال به ایران بازگشت که در آن زمان، به علت ترک خدمت از دانشگاه تهران اخراج شده بود. سپس به تالیف، ترجمه و تحقیق در زمینه زبان‌شناسی عمومی و فارسی پرداخت و در این زمینه با «موسسه فرهنگی شهید رواقی»، انتشارات هرمس و نیز انتشارات فرهنگ معاصر همکاری داشت. او عضو انجمن زبان‌شناسی پاریس و انجمن جهانی زبان‌شناسی نقشگراست. سال‌های پایانی عمرش، در یکی از بیمارستان‌های مخصوص بیماران آلزایمری در فرانسه بستری بود.

برخی از آثار:

تألیف

• زبان‌شناسی (مجموعه مقالات)، هرمز میلانیان و رضا سیدحسینی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۳
• کزین برتر اندیشه برنگذرد، هرمز میلانیان و محمدحسن جلیلی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۲

ترجمه

• تراز دگرگونی‌های آوایی: جستاری در واج‌شناسی درزمانی، اثر آندره مارتینه، تهران: انتشارات هرمس 
• مبانی زبان‌شناسی عمومی: اصول و روش‌های زبانشناسی نقشگرا، اثر آندره مارتینه، تهران: انتشارات هرمس 

مقدمه و حواشی

• دستور زبان فارسی معاصر، ژیلبر لازار، ترجمه مهستی بحرینی (توضیحات وحواشی هرمز میلانیان)، تهران: انتشارات هرمس